کد مطلب:16537 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » احكام

ابو يوسف در حمايت از زندانيان، چه طرحي به هارون الرشيد ارائه كرد؟

هارون الرشيد، خليفة عباسي، براي بستن دهان مردم به ابو يوسف پيشنهاد كرد طرحي دربارة چگونگي رفتار با زندانيان از نظر اسلام و فقه اسلامي بنويسد و مخصوصاً درسؤال هارون اين موضوع قيد شده بود كه در مورد افراد خلافكار و شرور و سارقين، هنگامي كه دستگير و زنداني ميشوند، آيا لازم است براي آنها غذا تهيّه شود؟ و اگر لازم است آيا بايد از محل زكات باشد يا محل ديگر؟ و به طور كلّي چگونه بايد با آنها رفتار كرد؟ بديهي است هارون دلش براي زندانيان نسوخته بود فشار افكار عمومي او را مجبور ساخت. ابو يوسف طرح مشروح و گستردهاي در اين باره تنظيم كرد و براي خليفه فرستاد وبا صراحت آميخته با شجاعت، قسمتهاي زيادي از دستورهاي اسلام را كه توأم با انتقادهايي از وضع موجود بود براي او نوشت، بيآنكه دايرة سؤال و جواب را محدود به زندانيان دزد و شرور كند، چه اين كه او به خوبي ميدانست، بيشتر زندانيان عبّاسيان، زندانيان سياسي هستند!



اين نامة تاريخي را در دوازده قسمت خلاصه كرده، ذيلاً ميآوريم.



1ـ هر گاه زندانيان، از خود چيزي براي تغذيه ندارند بايد از محل «زكات» (حقّ فقراء) يا بيت المال (حقوق عمومي) تغذيه شوند و تو مختار هستي هر يك از اين دو امر را برگزيني.



2ـ واجب است براي هر زنداني به مقدار نيازش ‍آذوقه تهيّه شود و هيچ گونه كوتاهي در اين امر جايز نيست!



3ـ مراقب باش حتّي اگر اسيري از مشركان گرفته شود، مادام كه حكمي دربارة او از دادگاه اسلامي صادر نشده بايد نسبت به او خوشرفتاري شود و وسايل تغذيه او فراهم گردد، تا چه رسد به مسلماني كه به زندان افتاده است، آيا سزاوار است بگذارند از گرسنگي بميرد؟!



4ـ اي خليفه! خلفاي پيشين، پيوسته دربارة زندانيان سفارش ميكردند و وسايل تغذيه و لباس تابستاني و زمستاني آنان را تهيه مينمودند، و نخستين كسي كه پيشگام در اين راه بود اميرمؤمنان علي(ع) بود و خلفاي بعد نيز به اين مسأله اهميّت ميدادند.



بعضي از روات حديث براي من نقل كردهاند كه عمر بن عبدالعزيز دستور اكيد داد كه در زندانها هيچ كس را طوري در زنجيز نكنند كه قدرت بر نماز ايستادن نداشته باشد، اصلاً نبايد كسي شب تا صبح در غل و زنجير باشد، مگر آنها كه خون بيگناهي را ريختهاند!



5ـ سفارش كن مقدار خوراك زندانيان را به صورت پول نقد در آغاز هر ماه در اختيارشان بگذارند، زيرا از اين مي‎ترسم كه اگر غذا به صورت جنس در اختيارشان گذارده شود مأموران زندان از آن بدزدند!



و چيز قابل توجّهي به دست آنها نرسد (ابو يوسف در اينجا فساد حاكم بر زندانهاي بني عباس را به روشنترين وجهي بازگو كرده است).



6ـ يك نفر از افراد مورد اطمينان و اهل خير را مأمور كن تا نام تمام زندانياني كه از بيت المال تغذيه ميشوند، در دفتر ثبت كند و نزد خود نگاه دارد و در آغاز هر ماه، شخصاً به زندان برود و مطابق آن دفتر، زندانيان را يك يك به نام صدا زند و مخارج او را به دست خودش بدهد و من گمان ميكنم ده دينار براي هر يك نفر در ماه كافي باشد (اگر دينار را به عنوان يك مثقال هيجده نخودي طلا در نظر بگيريم به پول امروز مبلغ هنگفتي ميشود و حتّي با پول آن زمان نيز مبلغ قابل توجّهي بود، انتخاب اين رقم از سوي ابو يوسف شايد براي اين است كه اگر از اين هم كمتر بدهند باز مجبور باشند به مقدار نياز آنها بپردازند).



7ـ شنيدهام گاهي بعضي از زندانيان را درحالي كه به زنجير بسته شدهاند در معرض ديد عموم قرار ميدهند تا مردم بر آنها ترحّم كنند و صدقهاي به آنها بپردازند و از اين طريق پولي براي زندانيان جمع شود! از اين كار ناشايست جلوگيري كن، چرا كه خدا به اين كار راضي نيست، من فكر نميكنم مشركان در مورد اسيران مسلمان چنين رفتاري كنند، پس چگونه ممكن است با مسلمين اين چنين رفتار شود؟ تازه معلوم نيست پولي را كه از طريق صدقات جمع آوري ميكنند در اختيار خود زندانيان قرار دهند (و اين مصيبت بزرگ ديگري است).



8ـ هر گاه كسي در زندان بميرد و خويشاونداني نداشته باشد، بايد وسايل غسل و كفن و دفن او از طريق بيت المال به طور مناسبي فراهم گردد و نيز بايد بر او به عنوان يك مسلمان نماز بخوانند، آنگاه به خاك سپرده شود.



افراد مورد وثوق به من خبر دادهاند كه گاه، غريبي در زندان از دنيا ميرود و جنازة او يك يا دو روز بر زمين ميماند تا زندانيان، دربارة او از مقامات مسئول كسب تكليف كنند، در اين ميان زندانيان براي پايان دادن به اين صحنه غمانگيز درميان خود پول جمعآوري ميكنند تا به كسي دهند كه او را فقط تا گورستان ببرد، و بي آنكه مراسم غسل و كفن و نماز انجام گيرد او را به خاك بسپارد، اين كار دردناكي است كه براي مسلمان قابل تحمّل نيست!



9ـ من فكر ميكنم اگر دستور دهي حدود و تعزيرات اسلامي به صورت صحيح عمل شود تعداد زندانيان به حداقل ميرسد، زيرا افراد خلافكار، مجازات را با چشم خود ميبينند و در روح آنها اثر ميگذارد!



يكي ديگر از علل فزوني تعداد زندانيان اين است كه بسياري از افراد بعد از آنكه به زندان افتادند فراموش ميشوند و كار آنها تعقيب نميشود، به عدهاي مأموريّت ده كه همه روز پروندة زندانيان را مورد مطالعه قرار دهند و زودتر به كار آنها رسيدگي كنند، اگر مدركي بر ضدّ آنها وجود دارد مجازات شوند و آزاد گردند و اگر ندارد به زندان آنها پايان دهند.



10ـ مخصوصاً دستور مؤكد صادر كن كه در مجازات خطاكاران راه افراط نپويند و از حد مجاز اسلامي تجاوز نكنند، به من خبر دادند گاه مأموران تو به صرف اتهام، زندانيان را ميزنند، حتّي در مورد بعضي از گناهان 200 يا 300 تازيانه يا بيشتر و كمتر زدهاند!



اين چيزي است كه در اسلام مجاز نيست، تن مسلمان احترام دارد و بدون جهت نميتواند آن را آزرده ساخت.



11ـ هرگاه يكي از زندانيان جنايتي مرتكب شده كه بايد قصاص شود و يا عملي انجام داده كه در خور حد و تعزير است بايد اين احكام اسلامي به زودي در حق او اجرا گردد و بي جهت در زندان نماند و يا اينكه در مورد قصاص، صاحبان خون عفو كنند و از مجرم بگذرند و در اينصورت نيز بايد فوراً آزاد شود.



12ـ در موردي كه قصاص ممكن نيست بايد شخص جاني ديه كامل را بپردازد، بعد مقداري در زندان بماند تا آثار توبه در او ظاهر گردد و در اين هنگام بايد بلافاصله آزاد شود و راه خود را پيش گيرد.



اين نامة تاريخي كه حاكي از طرز فكر و برداشت يك فقيه معاصر عباسيان از احكام اسلام، دربارة زندانيان است، ميتواند به عنوان مشت نمونة خروار، سند زندهاي براي تعليمات اسلام در اين زمينه باشد.



ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

---

پيام قرآن ج 10


حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران